BIG InfoMonitor: Podwójny standard moralny – dlaczego Polacy nie dostrzegają nieetycznych zachowań?

04 grudnia 2025

Większość z nas spotyka się z nieetycznymi zachowaniami, choć często nie zdaje sobie z tego sprawy. 32 proc. konsumentów i aż 68 proc. firm w spontanicznych deklaracjach przyznaje, że nie miała styczności z nieuczciwymi praktykami w życiu i w biznesie. Odsetek ten spada przy wskazaniu konkretnych przykładów takich zachowań. Raport „Kultura finansowa Polaków” BIG InfoMonitor ujawnia zjawisko podwójnych standardów moralnych.

32 proc. konsumentów spontanicznie deklaruje, że nie miało styczności z nieuczciwymi praktykami finansowymi. Współczynnik spada do 28 proc. przy konfrontacji z konkretnymi przykładami zachowań;
68 proc. firm spontanicznie deklaruje brak kontaktu z nieetycznymi praktykami w swoim otoczeniu, a 75 proc. doświadcza co najmniej jednego nieetycznego zachowania;
48 proc. przedsiębiorców jako najczęściej wymieniany problem wskazuje nieterminowe płacenie zobowiązań przez klientów.

W spontanicznych deklaracjach, niemal co trzeci konsument przyznaje, że osobiście nie miał styczności z nieuczciwymi praktykami finansowymi. Po skonfrontowaniu z konkretnymi przykładami, odsetek ten spada nieznacznie do 28 proc. Wyniki te nie świadczą jednak o braku świadomości tego co jest, a co nie jest etycznym postępowaniem, lecz o selektywnym podejściu. Badanie przeprowadzone w gronie przedsiębiorców z kolei ujawniło, że większość z nich ma niewielką świadomość tego, co jest finansowym przewinieniem, a co nie. Aż 68 proc. z nich spontanicznie deklaruje brak kontaktu z nieetycznymi praktykami w swoim otoczeniu. Jednocześnie aż 75 proc. przyznaje, że doświadcza co najmniej jednego nieetycznego zachowania, co wskazuje na rozbieżność w postrzeganiu i świadomości tych zjawisk. - Ta asymetria w ocenie zachowań finansowych stanowi wyzwanie dla budowania kultury etycznych zachowań i wymaga pogłębionej refleksji, a przede wszystkim podjęcia stosownych działań również w zakresie edukacyjnym – podkreśla Paweł Szarkowski, prezes BIG InfoMonitor.

Zobowiązania wobec osób prywatnych, jak alimenty czy opłata czynszu, są powszechnie traktowane jako oczywisty obowiązek, a ich zaniedbanie jako kradzież. Z kolei w przypadku relacji z „państwem” czy przedsiębiorcami granice etyczne ulegają rozmyciu i wyraźnemu przesunięciu. Brak rachunku, nie poproszenie o paragon czy inne przymykanie oka w tym zakresie, postrzegane są często jako społecznie dopuszczalne, a niekiedy wręcz jako akt solidarności wobec „małych” przedsiębiorców.

Podwójna uczciwość w finansach codziennych prowadzi do rozmycia granic między akceptowanym, a nagannym zachowaniem. W dłuższej perspektywie sprzyja to normalizacji nadużyć i osłabieniu fundamentów zaufania społecznego. W efekcie, choć jednostki deklarują przywiązanie do zasad uczciwości, jednocześnie reprodukują wzorce zachowań, które podważają stabilność kultury etycznej.

Psycholog Roman Pomianowski zwraca uwagę, że: „akceptacja niewielkich uchybień w relacjach konsument–przedsiębiorca odzwierciedla szerszy problem społeczny. To proces, w którym drobne odstępstwa od norm prowadzą do osłabienia poczucia odpowiedzialności i utraty zaufania, zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i instytucjonalnym.

Podwójna moralność w finansach jest zdecydowanie konsekwencją selektywnego i wybiórczego stosowania zasad etycznych. O ile wobec osób prywatnych standardy moralne pozostają wysokie, o tyle wobec „państwa” i instytucji następuje ich znaczące obniżenie. To zjawisko wymaga pogłębionej debaty publicznej oraz działań edukacyjnych wzmacniających spójność etyczną w relacjach finansowych.

Przedsiębiorczy przedsiębiorca

Z perspektywy przedsiębiorców, w codziennym prowadzeniu firmy wiele sytuacji wymaga szybkich decyzji i elastycznego podejścia do klientów, dostawców czy instytucji. W takim otoczeniu granice pomiędzy tym, co jest tylko „trudnym doświadczeniem biznesowym”, a tym, co już można uznać za nieetyczne, potrafią się zacierać. To, co dla jednego przedsiębiorcy jest poważnym naruszeniem zasad współpracy, dla innego może być jedynie kolejnym elementem gry rynkowej, ale też sposobem na przetrwanie. Dopiero analiza konkretnych przypadków ujawnia skalę zjawisk, które choć powszechne, rzadko są nazywane po imieniu.

Najczęściej wymienianym problemem jest nieterminowe płacenie zobowiązań przez klientów (48 proc.), a także brak zapłaty pomimo przypomnień (15 proc. wskazań). Inne formy nieetyczności, takie jak oszustwa pracownicze czy zatrudnianie „na czarno”, pojawiają się rzadziej, ale pozostają nadal istotnym wyzwaniem dla firm.

Wśród szczególnie negatywnych praktyk wskazywane są także nierówne warunki realizacji umów z podmiotami publicznymi, gdzie przedsiębiorcy muszą liczyć się z karami za opóźnienia, podczas gdy instytucje państwowe korzystają z dłuższych terminów płatności i braku sankcji. Problemy pojawiają się także w relacjach z klientami. Często wymienianym przykładem jest ten, kiedy klient zamawia produkt z płatnością przy odbiorze, a następnie nie odbiera towaru, co generuje niepotrzebne koszty i utrudnia zachowanie płynności finansowej przedsiębiorstwa.

Dr hab. Waldemar Rogowski, główny analityk Grupy BIK, podkreśla, że: „istotna rozbieżność między deklaracjami przedsiębiorców, a ich faktycznymi doświadczeniami wskazuje na złożony mechanizm racjonalizacji zachowań nieetycznych w środowisku biznesowym. Wynika on zarówno z presji adaptacyjnej w warunkach rynkowej niepewności, jak i z niedostatecznego rozwoju kultury etycznej w działalności gospodarczej, co prowadzi do utrwalania się praktyk, które na dłuższą metę podważają stabilność i transparentność, a nawet bezpieczeństwa relacji gospodarczych.”

Zjawiska nieetyczne w otoczeniu przedsiębiorców występują powszechnie, choć często są niewłaściwie rozpoznawane lub bagatelizowane. W związku z trudną sytuacją rynkową w Polsce wiele podmiotów gospodarczych, aby przetrwać decyduje się na wątpliwe etycznie działania, przymykając na nie oko, jednak takie zachowanie może prowadzić donikąd. Postawa nieetyczna wobec innego uczestnika rynku powoduje efekt domina, który z czasem będzie coraz trudniej zatrzymać. Tym bardziej gdy stanie się normą.

Zapraszamy do zapoznania się z całością raportu który stanowi kompleksową diagnozę kultury finansowej w polskim społeczeństwie - https://media.big.pl/publikacje

Źródła:
Badanie nt. kultury finansowej konsumentów zrealizowane dla BIG InfoMonitor przez Quality Watch metodą CAWI na próbie 1090 osób, czerwiec 2025 rok.
Badanie nt. kultury finansowej przedsiębiorców zrealizowane dla BIG InfoMonitor przez Quality Watch metodą CAWI na próbie 552 firm, czerwiec 2025 rok.

BIG InfoMonitor, spółka z Grupy BIK, już od 21 lat dostarcza rynkowi wiarygodne informacje o zadłużeniu osób fizycznych i firm. Pomaga w ten sposób w przeciwdziałaniu zatorom płatniczym i odzyskiwaniu należności. Spółka prowadzi Rejestr Dłużników, do którego na warunkach określonych w Ustawie o BIG, każdy może wpisać dłużnika – firmę lub konsumenta zalegającego z płatnościami. Oprócz długów BIG InfoMonitor gromadzi i udostępnia pozytywne informacje gospodarcze, czyli dane o terminowych płatnościach. Raporty z BIG InfoMonitor zawierają wiarygodne informacje o kondycji finansowej osób i firm i wspierają podmioty gospodarcze w dbaniu o płynność finansową. BIG InfoMonitor posiada jedną z największych baz dłużników – zasoby rejestru obejmują ponad 100 mln informacji gospodarczych. Od początku działalności do rejestru dłużników BIG InfoMonitor wpisano blisko 33 mln zaległych zobowiązań o wartości ponad 347 mld zł. Banki, firmy pożyczkowe i inne instytucje sektora finansowego chętnie korzystają z raportów z BIG InfoMonitor w swoich procesach kredytowych. Badają w ten sposób wiarygodność płatniczą swoich klientów. Od początku działania BIG InfoMonitor udostępnił 303 mln raportów o wiarygodności płatniczej osób i firm.

Informacje o dłużnikach przekazują do BIG InfoMonitor m.in. dostawcy energii elektrycznej, gazu, wody i inne przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, banki, firmy pożyczkowe, operatorzy telefonii stacjonarnej i komórkowej, firmy ubezpieczeniowe, faktoringowe, leasingowe, sektor MŚP i inne duże firmy, zarządcy nieruchomości, transport publiczny, sądy, gminy i urzędy miasta, a także osoby fizyczne.

BIG InfoMonitor jako jedyne Biuro Informacji Gospodarczej umożliwia dostęp do baz: Biura Informacji Kredytowej i Związku Banków Polskich, dzięki czemu stanowi platformę wymiany informacji pomiędzy sektorem bankowym i pozostałymi sektorami gospodarki. Głównym akcjonariuszem BIG InfoMonitor jest Biuro Informacji Kredytowej. Więcej na www.big.pl

Piotr Chojnacki

Senior Account Executive Good One PR

+48 796 996 267