Rehabilitacja w onkologii dziecięcej – dlaczego jest konieczna?

13 sierpnia 2024

Postępujący rozwój medycyny sprawił, że wyleczalność nowotworów u dzieci sięga nawet 80%[1]. Dzięki temu co roku gros z młodych pacjentów wraca do zdrowia, co nie zawsze oznacza powrót do pełnej sprawności fizycznej. Nierzadko terapia onkologiczna wiąże się z ingerencjami chirurgicznymi, dlatego niezmiernie ważne jest, aby leczenie nie kończyło się od razu po wyjściu ze szpitala. Nieodłącznym elementem rekonwalescencji u dzieci powinna być rehabilitacja, która pomoże im wrócić do sprawności fizycznej i znacząco wpływa na jakość życia po chorobie. Dlaczego jest tak istotna, wyjaśnia prof. Anna Raciborska, Kierownik Kliniki Onkologii i Chirurgii Onkologicznej Dzieci i Młodzieży w Instytucie Matki i Dziecka.

Jednym z kluczowych elementów wspomagających powrót do sprawności dziecka po leczeniu onkologicznym jest rehabilitacja. Ma ona na celu poprawę jakości życia młodych pacjentów oraz minimalizowanie skutków ubocznych leczenia. Aby jednak była efektywna, musi być dostosowana do wieku pacjenta, jego stanu zdrowia, poziomu rozwoju psychofizycznego oraz indywidualnych potrzeb.

fot.: Klinika Onkologii IMiD

Dlaczego rehabilitacja jest ważna?

Leczenie nowotworów u dzieci, w tym chemioterapia, radioterapia czy zabiegi chirurgiczne, często wiąże się z poważnymi skutkami ubocznymi. Mogą one obejmować osłabienie mięśni, utratę sprawności fizycznej, problemy z równowagą oraz zmniejszoną wydolność oddechową. Jak wykazały badania[2] przeprowadzone przez Amerykański Kongres Medycyny Rehabilitacyjnej i Amerykańską Akademię Medycyny Fizycznej i Rehabilitacji, aż 20 spośród 30 przebadanych dorosłych, którzy w dzieciństwie przeszli chorobę nowotworową, miało stwierdzoną umiarkowaną lub poważnie ograniczoną sprawność fizyczną. Dlatego tak ważne jest, aby rehabilitację zacząć jak najszybciej.

– W ramach opieki onkologicznej małych pacjentów z guzami litymi narządu ruchu, ważne jest wdrożenie rehabilitacji już na samym początku leczenia, jeszcze przed zabiegiem chirurgicznym. Nierzadko zdarza się, że wynikiem obecności zmiany nowotworowej jest przykurcz chorej kończyny. Taka sytuacja ogromnie negatywnie wpływa na możliwości ruchowe dziecka. Aby zapobiec trwałym zaburzeniom, od samego początku konieczna jest fachowa pomoc, w tym kontrolowane rozćwiczenie mięśni, jeszcze przed zabiegiem operacyjnym. Dzięki temu potem ból związany z ich usprawnianiem nie będzie już tak uciążliwy, a pacjent będzie efektywniej wykonywał ćwiczenia, co z kolei umożliwi mu powrót do pełnej sprawności fizycznej. Zależy nam na tym, aby ten teraz mały pacjent, a w przyszłości dorosły człowiek, był w jak największym stopniu usprawniony i usamodzielniony, czyli miał jak najlepszą jakość życia. Dlatego tak ważna jest prawidłowa rehabilitacja pod okiem wykształconych rehabilitantów od postawienia diagnozy przez wiele miesięcy po zakończeniu leczenia – wyjaśnia prof. Anna Raciborska, Kierownik Kliniki Onkologii i Chirurgii Onkologicznej Dzieci i Młodzieży w Instytucie Matki i Dziecka.

Skuteczne metody

Rehabilitacja onkologiczna jest procesem złożonym i wieloaspektowym, wymagającym spersonalizowanego podejścia do każdego pacjenta.

Fot.: freepik

– Wybór konkretnych metod terapeutycznych czy form ćwiczeń ruchowych zależy od indywidualnych potrzeb dziecka. Ważne, aby terapeuci dostosowywali je zarówno do wieku pacjenta, jak i poziomu jego rozwoju psychofizycznego, a także uwzględniali różnice w doświadczeniach i osobowości pacjenta. Podstawą są zawsze ćwiczenia ruchowe uzupełniane przez inne formy terapeutyczne. Podczas ich wykonywania, tak jak w każdym innym rodzaju aktywności fizycznej, należy zwracać uwagę przede wszystkim na bezpieczeństwo, poprawną formę i zakres wykonywanych zaleceń – tłumaczy prof. Anna Raciborska, Kierownik Kliniki Onkologii i Chirurgii Onkologicznej Dzieci i Młodzieży w Instytucie Matki i Dziecka.

Nie tylko terapia ruchowa

W przypadku pracy z dziećmi najefektywniejszą metodą wykorzystywaną przez rehabilitantów jest zabawa. Taka forma terapii, szczególnie dla maluchów w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, sprawia, że chętniej angażują się w ćwiczenia. Jest to również naturalny sposób na uczenie się i rozwijanie umiejętności. Zabawa terapeutyczna może polegać na wykorzystaniu gier, układanek, klocków, a także piłek, skakanek i innych form, które angażują dziecko w działania związane z aktywnością fizyczną.

Popularnym rozwiązaniem, nie tylko dla najmłodszych jest terapia zajęciowa, w tym coraz bardziej doceniana arteterapia, czyli terapia poprzez sztukę. W przypadku dzieci o obniżonej sprawności fizycznej świetnie sprawdzają się zajęcia plastyczne, które poprawiają motorykę małą (czyli precyzyjne ruchy dłoni i palców), napięcie mięśniowe rąk, umiejętności manualne i grafomotoryczne.

Ćwiczenia w wodzie, czyli hydroterapia, są bardzo efektywną metodą rehabilitacji, szczególnie u dzieci z ograniczoną mobilnością lub osłabionymi mięśniami. Woda redukuje ciężar ciała, co pozwala na wykonywanie ćwiczeń bez nadmiernego obciążenia stawów i kości.

Intensywne leczenie chorób nowotworowych może wpływać na problemy z układem oddechowym, w tym zmniejszenie pojemności płuc i osłabienie mięśni klatki piersiowej. Programy rehabilitacyjne, które zawierają ćwiczenia oddechowe i treningi aerobowe, są niezbędne do poprawy wydolności organizmu. Regularne ćwiczenia fizyczne mogą znacząco zwiększyć efektywność układu oddechowego, co jest kluczowe dla ogólnego zdrowia i regeneracji małego pacjenta.

– Należy pamiętać, że nie w każdej sytuacji wysiłek fizyczny jest możliwy. Przeciwskazaniem do rehabilitacji jest stan znacznego osłabienia organizmu dziecka czy przypadki, w których ruch może prowadzić do pęknięcia guza lub złamania patologicznego kończyny, a także niski poziom płytek krwi lub stan zapalny. O zakresie rehabilitacji i jej natężeniu na każdym etapie powinien decydować lekarz wraz z zespołem rehabilitacyjnym – zaznacza prof. Anna Raciborska.

Rehabilitacja w onkologii dziecięcej jest nieodłącznym elementem kompleksowej opieki nad młodymi pacjentami. Jej celem jest poprawa fizycznego stanu zdrowia oraz raz minimalizowanie skutków ubocznych leczenia. Dzięki indywidualnie dostosowanym programom rehabilitacyjnym dzieci mają szansę na szybszy powrót do pełnej sprawności i lepszą jakość życia.

1: https://pokazserce.pl/

2: https://www.archives-pmr.org/article/S0003-9993(06)01324-4/fulltext#

Klinika Onkologii i Chirurgii Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka (IMiD)

Najstarsza w Polsce, wysokospecjalistyczna Klinika onkologiczna dla dzieci i młodzieży zlokalizowana w Warszawie. Interdyscyplinarny, doświadczony zespół Kliniki prowadzi pełną diagnostykę i kompleksowe leczenie nowotworów u dzieci od okresu płodowego do 25. roku życia z całego kraju. Specjalizuje się w zakresie leczenia guzów litych poza ośrodkowym układem nerwowym oraz histiocytoz. Klinika jest ośrodkiem referencyjnym w leczeniu oszczędzającym, umożliwiającym uratowanie kończyny choremu dziecku. Do 2024 r. wykonano ponad 1000 zabiegów wszczepiania endoprotez, także tych wydłużanych mechanicznie lub w wyniku działania pola elektromagnetycznego. Najmłodszy pacjent, u którego wykonano taki zabieg miał 8 miesięcy. Zespół Kliniki prowadzi także działalność naukową – m.in. niekomercyjne badania kliniczne dot. leczenia guzów litych u dzieci.

Dr hab. n. med., prof. IMID Anna Raciborska

Specjalistka pediatrii, onkologii i hematologii dziecięcej. Jest absolwentką II Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie (obecnie Warszawski Uniwersytet Medyczny), a także absolwentką wydziału Rehabilitacji Ruchowej Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Laureatka #ShEO Awards 2024 w kategorii „Nadzieja w medycynie”. Od 2003 jest związana z Instytutem Matki i Dziecka w Warszawie, gdzie od 2017 pełni funkcję kierownika Kliniki Onkologii i Chirurgii Onkologicznej, a także członka Rady Naukowej IMiD. Jednym z głównych celów jej pracy zawodowej jest poprawa wyników leczenia pierwotnych nowotworów kości oraz chorób z kręgu histiocytoz. Anna Raciborska jest otwartą i łamiącą stereotypy lekarką, a onkologia dziecięca jest jej pasją. W swojej pracy łączy doświadczenie dynamicznej i rzeczowej specjalistki z empatią kobiety i matki.