Ponad 40 tysięcy złotych dziennie – tyle mogli stracić seniorzy w wyniku prób wyłudzeń na ich skradzione dane. Ta niepokojąca statystyka pokazuje, że osoby starsze są poważnie narażone na oszustwa, co może jeszcze bardziej pogorszyć ich już trudną sytuację finansową. Jak wskazują dane BIG InfoMonitor i BIK, łączne zaległości kredytowe i pozakredytowe osób po 65 roku życia przekraczają obecnie 12,3 mld zł i dotyczą ponad 368 tys. osób. W świetle tych danych szczególnego znaczenia nabierają działania prewencyjne oraz edukacyjne, które mogą skutecznie ograniczyć skalę zagrożeń i poprawić bezpieczeństwo finansowe osób starszych.
Seniorzy, którzy stanowią dziś już niemal 26 proc. populacji Polski, coraz częściej padają ofiarą oszustw związanych z próbą uzyskania kredytu czy pożyczki na ich skradzione dane osobowe. Z samych tylko danych BIK o zablokowanych dowodach tożsamości wynika, że w 2024 roku co 20. osoba w wieku powyżej 65 r.ż była na celowniku oszustów. Seniorzy byli narażeni na kradzież łącznie 14,7 mln zł z tytułu wyłudzeń. Innymi słowy to tak, jakby codziennie starsza osoba miała tracić średnio 40 tys. zł. Patrząc przez pryzmat bieżącego roku – od stycznia do maja kwota, którą oszuści próbowali wykraść opiewała na ponad 5,3 mln zł. Problem więc nadal istnieje. Zwłaszcza, że źródeł wyłudzeń jest jeszcze więcej za pomocą technik informatycznych, w tym podszywania się pod instytucje finansowe, urzędy lub firmy świadczące usługi online. Potwierdzają to dane Komendy Głównej Policji, z których wynika, że w pierwszym półroczu 2025 roku odnotowano aż 9 954 przypadki oszustw wymierzonych w osoby starsze.
Manipulacje, presja, emocje – udoskonalane techniki oszustów
Sprawdzone schematy działań przestępczych w świecie rzeczywistym oszuści skutecznie powielają w wersji cyfrowej. Starsze osoby nadal są narażone na wyłudzenia danych osobowych metodami „na wnuczka”, „na policjanta” czy „na pomoc poszkodowanym”. Sprawdza się niestety sugestywność działań telemarketingowych, gdy sprawcy podszywają się pod bliskich, firmy czy funkcjonariuszy służb mundurowych, by w rozmowie telefonicznej wyłudzić dane osobowe a nawet nakłonić ofiarę do przekazania środków finansowych.
Niepokojąco skuteczne są nadal działający w terenie wszelkiego rodzaju naciągacze, np. „na zdrowe garnki”, leczniczą pościel czy koce, fikcyjne abonamenty medyczne czy rzekome usługi wymiany pieca, instalacji fotowoltaiki. Skuteczność takiej sprzedaży robi wrażenie - zakupów dokonuje większość seniorów, a później co drugi żałuje tego obciążającego budżet domowy wydatku.
Bardziej zaawansowani technologicznie seniorzy, a jednocześnie sporadycznie korzystający z internetu, są szczególnie podatni na ataki phishingowe i spoofingowe, np. fałszywe komunikaty z instytucji finansowych lub kampanie zachęcające do „pewnych” inwestycji. Jak informuje Raport Roczny CSIRT KNF za 2024 rok, fałszywych domen internetowych związanych z rzekomymi ofertami inwestycyjnymi odnotowano aż 89,4 proc.
Coraz bardziej wyszukane metody socjotechniczne stosowane przez oszustów powodują, że dość łatwo można udostępnić swoje dane osobom niepowołanym. A to krok do kłopotów finansowych albo pogłębienia już istniejących. Wyzwaniem pozostaje bowiem rosnąca skala wartości zaległych zobowiązań, obciążających osoby w wieku powyżej 65 lat.
Rośnie kwota zaległego zadłużenia 65-latków, ale nieterminowych płatników jest coraz mniej
Według danych zgromadzonych w Rejestrze Dłużników BIG InfoMonitor i bazie BIK, całkowita wartość zaległych zobowiązań kredytowych i pozakredytowych osób powyżej 65 roku życia przekroczyła na koniec kwietnia 12,3 mld zł. W porównaniu do analogicznego okresu sprzed roku, zadłużenie seniorów wzrosło o ponad 640 mln zł i aż o 2,9 mld zł więcej niż w kwietniu 2020 roku. Przeciętnie senior ma obecnie do spłacenia zaległości w kwocie 33,5 tys. zł, co oznacza wzrost średniego zadłużenia o blisko 2,9 tys. zł względem poprzedniego roku i aż o 8,6 tys. zł od 2020 roku.
Maleje natomiast liczba seniorów spóźniających się ze spłatą swoich zobowiązań. Osób z zaległymi długami jest obecnie około 370 tys. To około 14,4 tys. osób mniej niż rok temu. Choć liczba spóźnialskich seniorów jest obecnie najniższa od 5 lat, to już kwota zaległości może przyprawiać o ból głowy. Pogłębiają się bowiem problemy finansowe pokolenia 65-latków.
– W przypadku seniorów trudno wskazać jedno dominujące źródło przeterminowanego zadłużenia. Ich sytuacja finansowa to efekt wielu nakładających się czynników – od typowych zobowiązań, takich jak kredyty czy pożyczki po zaległości wynikające z nieprzewidzianych wydatków, jak badania czy leki. Istotną rolę odgrywają również czynniki charakterystyczne dla tej grupy, jak niewystarczająca świadomość finansowa, ufność i zaufanie do nieznanych źródeł informacji czy mniejsza biegłość w identyfikowaniu zagrożeń cyfrowych. Niestety, coraz częściej przyczyną zadłużenia są także oszustwa wymierzone w pokolenie starszych. Szczególnie niebezpieczna jest sytuacja, w której senior, chcąc zrekompensować straty spowodowane wyłudzeniem, decyduje się na zaciągnięcie kredytów czy pożyczek. Taki mechanizm może rozpędzić spiralę zadłużenia. Warto jednak zwrócić uwagę na optymistyczny sygnał, że coraz mniej seniorów opóźnia się ze spłatą swoich zobowiązań. Może to efekt kampanii edukacyjnych, ostrzeżeń i informacji ukierunkowanych na systematyczne monitorowanie swoich finansów i odpowiedzialne zarządzanie domowym budżetem, co jest istotne niezależnie od wieku. Zaś w kontekście osób starszych, potrzebne jest wsparcie ze strony młodszych członków rodziny i bliskich – komentuje Paweł Szarkowski, Prezes Zarządu BIG InfoMonitor.
Bezpieczna przyszłość zaczyna się dziś – wspólna ochrona przed wyłudzeniem
Ochronę przed wyłudzeniami umożliwia usługa Alerty BIK, czyli sms-owe ostrzeżenia o próbach wyłudzenia. Nie każdy jest jednak dostatecznie biegły w świecie cyfrowych finansów czy w obszarze bezpieczeństwa. Dlatego kluczowe jest wsparcie kogoś zaufanego. Odpowiedzią na to jest Oferta Rodzinna BIK, która ułatwia skorzystanie z nowoczesnych narzędzi osobom, którym zależy na ochronie siebie, jak również swoich bliskich, np. starszych rodziców, teściów, małżonka lub pełnoletnie dzieci.
- Oferta Rodzinna to rozwiązanie opracowane w BIK z myślą o objęciu ochroną grupy osób, np.: rodziców, dorosłych dzieci, dziadków, osób mniej biegłych w obsłudze komputera, ale nadal aktywnych w życiu finansowym. Usługa ta pomaga chronić siebie i bliskich przed wyłudzeniami, monitorować swoją historię kredytową, zastrzec dowód osobisty w przypadku jego kradzieży lub zgubienia. Alerty BIK to kluczowe narzędzie w ramach tej oferty. Działają one jak system wczesnego ostrzegania przed próbami wyłudzeń. Osoba aktywująca ofertę rodzinną otrzymuje natychmiastowe powiadomienie, gdy bank, SKOK lub firma pożyczkowa sprawdza jego dane lub kogoś z jego bliskich, co często jest pierwszym sygnałem próby zaciągnięcia kredytu na skradzione dane. Dzięki ofercie rodzinnej dowiemy się również, gdy wyciekną i trafią do darknetu nasze dane lub kogoś z bliskich. Zgodnie z zaleceniami BIK, opiekun powiadomi bliskich, co należy zrobić, pomoże szybko zareagować, by zapobiec wyłudzeniu – wyjaśnia Joanna Charlińska, ekspertka BIK.
Alerty BIK można aktywować samodzielnie w swoim koncie na bik.pl. Istnieje również możliwość aktywowania usługi dla członka rodziny – przez opiekuna w Ofercie Rodzinnej, np. rodzica lub dziadka – co umożliwia szybką reakcję w sytuacji zagrożenia.
Stop kłopotom finansowym seniorów – z chaosu do autokontroli
Nękanie przez oszustów i naciągaczy, może pogrążać osoby starsze w strachu przed utratą oszczędności życia oraz pogłębiać poczucie bezsilności wobec i tak nie najlepszej ich kondycji finansowej. Zdolność seniorów do regulowania bieżących zobowiązań pozostawia bowiem wiele do życzenia.
Na strukturę zaległego długu seniorów składa się wiele rodzajów zobowiązań – od kredytów konsumenckich, różnego rodzaju rachunków po koszty wynikające z nagłych zdarzeń. Część tych zobowiązań stanowią również długi powstałe w konsekwencji wyłudzenia. Można nad tym jednak zapanować.
- Odpowiedzialność za bezpieczeństwo finansowe osób starszych nie powinna spoczywać wyłącznie na nich samych. To kwestia wymagająca skoordynowanego podejścia – ze strony instytucji finansowych, regulatorów, mediów, ale także najbliższego otoczenia seniora. Kluczowe znaczenie ma edukacja finansowa, w tym promowanie właściwych postaw oraz pomocnych narzędzi. Dobrym rozwiązaniem jest regularne kontrolowanie swoich zobowiązań. Pomaga w tym Raport BIK, dostępny samodzielnie, jak również w ramach Oferty Rodzinnej BIK, który wskazuje bieżącą historię kredytową oraz ewentualne zaległości pozakredytowe, wpisane do rejestru BIG InfoMonitor – podsumowuje prezes BIG InfoMonitor Paweł Szarkowski.
Źródła: Dane BIK, z bazy weryfikującej zablokowane skradzione lub zagubione dokumenty tożsamości w MIG DZ, 2024 rok oraz za okres: styczeń – maj 2025 r., osoby 65+ Dane Komendy Głównej Policji, zestawienie statystyk m.in. z art. 286 §1 i art. 287 §1 Kodeksu karnego, stan na czerwiec 2025 r.
