Klinika Onkologii i Chirurgii Onkologicznej Dzieci i Młodzieży IMiD

Zrozumieć diagnozę — co każdy rodzic powinien wiedzieć o nowotworach u dzieci?

18 grudnia 2024

Nowotwory dziecięce to choroby rzadkie, a dodatkowo często nie dają jednoznacznych symptomów. Objawy, takie jak zmęczenie, gorączka czy bóle, często przypominają typowe choroby wieku dziecięcego, przez co mogą być łatwo przeoczone lub błędnie zdiagnozowane. Tymczasem to właśnie czas odgrywa kluczową rolę w skuteczności leczenia. Im wcześniej choroba zostanie wykryta, tym większe szanse na zastosowanie terapii oszczędzających u pacjenta i szybki powrót do zdrowia. Dlatego warto wiedzieć, czym różnią się nowotwory u dzieci od tych u dorosłych, jakie objawy powinny wzbudzić czujność oraz dlaczego leczenie w wyspecjalizowanych ośrodkach jest tak ważne.

Każdego roku w Polsce diagnozuje się nowotwory u około 1100-1200 dzieci. Stanowią one około 1% przypadków diagnozowanych chorób onkologicznych[1], dlatego czujność w tym aspekcie jest bardzo istotna. [1: https://imid.med.pl/pl/dzialalnosc-kliniczna/dzialkliniczna/kliniki/klinika-onkologii-i-chirurgii-onkologicznej/leczenie-guzow-kosci]

W ostatnich dekadach skuteczność leczenia nowotworów dziecięcych znacznie wzrosła, a w wielu przypadkach możliwe jest całkowite wyleczenie. Kluczowa jest natomiast wczesna diagnoza.

Czym różnią się nowotwory dziecięce od nowotworów u dorosłych?

– U dorosłych aż 80-88% przypadków to nowotwory pochodzenia nabłonkowego, takie jak rak płuc, piersi czy jelita grubego. Są to choroby, które zwykle rozwijają się przez wiele lat i mogą być związane z czynnikami takimi jak styl życia, dieta czy starzenie się organizmu. Natomiast u dzieci aż 92% nowotworów jest pochodzenia nienabłonkowego – rozwijają się w tkankach takich jak kości, mięśnie, układ nerwowy czy układ krwiotwórczy i zazwyczaj nie są związane z czynnikami zewnętrznymi – wyjaśnia prof. Anna Raciborska, Kierownik Kliniki Onkologii i Chirurgii Onkologicznej Dzieci i Młodzieży w Instytucie Matki i Dziecka.

Nowotwory dziecięce zwykle wynikają z błędów w podziale komórek, które mogą wystąpić nawet na bardzo wczesnym etapie życia. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe, ponieważ wpływa to na sposób leczenia i rokowania — dzieci często mają większe szanse na pełne wyleczenie niż dorośli, zwłaszcza jeśli choroba zostanie wcześnie wykryta.

Najczęstsze rodzaje nowotworów u dzieci to:

· Białaczki — nowotwory krwi.

· Guzy mózgu i ośrodkowego układu nerwowego.

· Chłoniaki — nowotwory układu limfatycznego.

· Neuroblastoma — nowotwór wywodzący się z komórek grzebieni nerwowych, z których w warunkach prawidłowych powstają zwoje współczulne układu nerwowego i rdzeń nadnerczy.

· Mięsaki tkanek miękkich i kości (np. mięsak Ewinga czy mięsak prążkowanokomórkowy) – nowotwory wywodzące się z tkanek otaczających narządy w organizmie.

Ważną różnicą jest także przebieg choroby. U dzieci nowotwory często rozwijają się szybko, ale równocześnie ich organizmy lepiej reagują na leczenie. Zazwyczaj nie mają dodatkowych chorób czy obciążeń. Mają one także większą zdolność regeneracji po intensywnych terapiach, co wpływa na lepsze rokowania w porównaniu z wieloma przypadkami u dorosłych.

Objawy, które warto obserwować

Początek choroby nowotworowej u dzieci bywa niecharakterystyczny, bardzo dyskretny, często niezauważony zarówno przez rodziców, jak i lekarzy, a nawet przez samego pacjenta. Do najczęstszych objawów, które mogą wskazywać na nowotwór u dziecka, należą:

· przewlekłe zmęczenie i bladość, które mogą być oznaką niedokrwistości związanej z białaczką,

· nawracające gorączki bez wyraźnej przyczyny,

· nieustające bóle głowy lub kości, które nie mijają po podaniu leków przeciwbólowych,

· nietypowe guzy, zgrubienia lub opuchlizny — szczególnie jeśli nie znikają przez dłuższy czas,

· nagła utrata masy ciała lub brak apetytu,

· objawy neurologiczne, takie jak trudności w utrzymaniu równowagi, problemy z widzeniem czy osłabienie kończyn,

· krwawienia lub siniaki pojawiające się bez wyraźnego urazu,

· utrzymujące się zaburzenia oddawania moczu czy stolca,

· nawracające infekcje o nieustalonej etiologii (infekcje dróg moczowych, zapalenie ucha).

Warto podkreślić, że większość tych objawów nie musi oznaczać nowotworu, ale ich utrzymywanie się lub nasilanie wymaga konsultacji z lekarzem.

Diagnoza i leczenie — co każdy rodzic powinien wiedzieć?

Diagnoza nowotworu może być złożonym i czasochłonnym procesem, wymagającym współpracy wielu specjalistów. Pierwszym krokiem, który należy podjąć, gdy jakieś objawy nas zaniepokoją, jest wizyta u pediatry lub lekarza rodzinnego. To właśnie specjalista pierwszego kontaktu powinien ocenić stan dziecka i jeśli zajdzie taka potrzeba, zlecić badania lub skierować do onkologa.

Do podstawowych badań, które mogą pomóc w postawieniu diagnozy, należą:

· Morfologia krwi z rozmazem — kluczowe badanie w przypadku podejrzenia białaczki.

· USG brzucha — pozwala ocenić ewentualne zmiany w jamie brzusznej.

· Rtg – pozwala w prosty sposób ocenić stan układu szkieletowego czy płuc.

· Badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny, pozwalające zdiagnozować ewentualne zmiany w narządach wewnętrznych.

Jeśli wyniki badań sugerują nowotwór, dziecko powinno być skierowane do specjalistycznego ośrodka onkologicznego.

– Leczenie nowotworów dziecięcych wymaga kompleksowego i skoordynowanego podejścia, dlatego kluczowe jest wybranie placówki zapewniającej wielodyscyplinarną opiekę nad małym pacjentem. Leczenie w wyspecjalizowanym ośrodku, który posiada doświadczenie w terapii określonych nowotworów dziecięcych, zwiększa szanse na pełne wyleczenie i poprawia jakość życia małego pacjenta po zakończeniu leczenia– tłumaczy prof. Anna Raciborska, Kierownik Kliniki Onkologii i Chirurgii Onkologicznej Dzieci i Młodzieży w Instytucie Matki i Dziecka.

W Polsce działa wiele ośrodków onkologii dziecięcej, które specjalizują się w leczeniu określonych rodzajów nowotworów, np. białaczek czy guzów mózgu. Warto sprawdzić, który ośrodek ma najlepsze doświadczenie w terapii danego typu nowotworu, aby zapewnić dziecku jak najlepszą opiekę.

Rodzice mają pełne prawo do wyboru placówki, w której dziecko będzie leczone, niezależnie od miejsca zamieszkania.

Leczenie nowotworów u dzieci

W terapii onkologicznej dzieci stosowana jest chemioterapia wielolekowa, radioterapia, chirurgia, leczenie celowane i immunoterapia. Dobór metod uzależniony jest od konkretnego przypadku – nie wszystkie stosuje się u każdego pacjenta. W niektórych sytuacjach przeprowadza się dodatkowo przeszczep szpiku. Równolegle z terapią przeciwnowotworową prowadzone jest także leczenie zmniejszające jej skutki uboczne – stosuje się m.in. leki przeciwwymiotne, czynniki wzrostu, preparaty krwiopochodne, antybiotykoterapię, leki przeciwbólowe i przeciwlękowe[2]. Organizmy dzieci lepiej znoszą intensywne leczenie niż organizmy dorosłych, co daje większe szanse na wyleczenie, ale wymaga szczególnej uwagi w kwestii rehabilitacji i powrotu do zdrowia.

Nowotwory dziecięce to choroby rzadkie, dlatego wymagają szczególnej czujności ze strony rodziców oraz lekarzy pierwszego kontaktu. Wczesne rozpoznanie objawów i szybka reakcja znacząco wpływają na efekty terapii, a także na dalekosiężne skutki choroby. Dlatego ważne jest, aby rodzice obserwowali swoje pociechy i konsultowali z pediatrami niepokojące objawy, zaś w przypadku podejrzenia nowotworu zgłosili się do specjalistycznego ośrodka.

1: https://imid.med.pl/pl/dzialalnosc-kliniczna/dzialkliniczna/kliniki/klinika-onkologii-i-chirurgii-onkologicznej/leczenie-guzow-kosci

2: tamże

Klinika Onkologii i Chirurgii Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka (IMiD)

Najstarsza w Polsce, wysokospecjalistyczna Klinika onkologiczna dla dzieci i młodzieży zlokalizowana w Warszawie. Interdyscyplinarny, doświadczony zespół Kliniki prowadzi pełną diagnostykę i kompleksowe leczenie nowotworów u dzieci od okresu płodowego do 25. roku życia z całego kraju. Specjalizuje się w zakresie leczenia guzów litych poza ośrodkowym układem nerwowym oraz histiocytoz. Klinika jest ośrodkiem referencyjnym w leczeniu oszczędzającym, umożliwiającym uratowanie kończyny choremu dziecku. Do 2024 r. wykonano ponad 1200 zabiegów wszczepiania endoprotez, także tych wydłużanych mechanicznie lub w wyniku działania pola elektromagnetycznego. Najmłodszy pacjent, u którego wykonano taki zabieg miał 8 miesięcy. Zespół Kliniki prowadzi także działalność naukową – m.in. niekomercyjne badania kliniczne dot. leczenia guzów litych u dzieci.

Prof. dr hab. n. med. Anna Raciborska

Specjalistka pediatrii, onkologii i hematologii dziecięcej. Jest absolwentką II Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie (obecnie Warszawski Uniwersytet Medyczny), a także absolwentką wydziału Rehabilitacji Ruchowej Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Laureatka #ShEO Awards 2024 w kategorii „Nadzieja w medycynie”. Od 2003 jest związana z Instytutem Matki i Dziecka w Warszawie, gdzie od 2017 pełni funkcję kierownika Kliniki Onkologii i Chirurgii Onkologicznej, a także członka Rady Naukowej IMiD. Jednym z głównych celów jej pracy zawodowej jest poprawa wyników leczenia pierwotnych nowotworów kości oraz chorób z kręgu histiocytoz. Anna Raciborska jest otwartą i łamiącą stereotypy lekarką, a onkologia dziecięca jest jej pasją. W swojej pracy łączy doświadczenie dynamicznej i rzeczowej specjalistki z empatią kobiety i matki.